Η Eurovision δεν είναι αυτό που φαίνεται. Είναι αυτό που επιτρέπεται να φαίνεται.
Η Eurovision ήταν πάντοτε κάτι περισσότερο από ένας διαγωνισμός τραγουδιού. Ήταν – και παραμένει – ένα πολύπλευρο εργαλείο επιρροής, ένα θέατρο που πίσω από τα φώτα, τις χρυσόσκονες και τις «γιορτές διαφορετικότητας», κρύβει σιωπηρές πολιτικές, λογοκριμένες ταυτότητες, συγκρούσεις συμφερόντων και μια διαρκή προσπάθεια ελέγχου του πολιτισμού. Όσο περισσότερο το κοινό καθησυχάζεται από το θέαμα, τόσο πιο ήσυχα οι μηχανισμοί ελέγχου λειτουργούν από πίσω.
Η αρχή δεν ήταν αθώα. Ούτε όμως και το τέλος.
Η ιδέα για τον διαγωνισμό γεννήθηκε το 1956 από τον Marcel Bezençon της EBU, με στόχο να ενώσει την Ευρώπη του μεταπολέμου μέσω της τηλεόρασης. Όμως η ενοποίηση δεν ήταν ποτέ μόνο καλλιτεχνική. Ήταν επικοινωνιακή. Ο διαγωνισμός στήθηκε ως ένας ασφαλής μηχανισμός «ήπιας ισχύος» (soft power), όπου τα κράτη θα διαγκωνίζονταν όχι με σφαίρες, αλλά με νότες. Κι έτσι, η Eurovision έγινε το πρώτο «πολιτιστικό ΝΑΤΟ»: μια πλατφόρμα ήπιου ανταγωνισμού, όπου η κουλτούρα θα λειτουργούσε σαν αντίβαρο στη μνήμη του πολέμου, αλλά και σαν δοκιμαστήριο για την πολιτισμική κατεύθυνση της Ευρώπης.
Πολιτική με φωνή και ψήφο
Οι γεωπολιτικές ψηφοφορίες είναι το πιο προβλέψιμο και ύποπτο φαινόμενο του διαγωνισμού. Οι Βαλκάνιοι ψηφίζουν Βαλκάνιους, οι Σκανδιναβοί τους δικούς τους, και οι «Big 5» (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ην. Βασίλειο) εξασφαλίζουν μόνιμη θέση στον τελικό, λόγω υψηλών οικονομικών συνεισφορών. Πέρα από τη μουσική, οι σχέσεις, τα συμφέροντα, η ιστορική συνάφεια και η συγκυρία καθορίζουν τις ψήφους. Η κοινή γνώμη ενισχύει ή αποδοκιμάζει, αλλά ποτέ δεν αποφασίζει μόνη. Το κοινό βλέπει το τραγούδι, αλλά ο χάρτης των ψήφων αποκαλύπτει τις συμμαχίες της εποχής.
Επικίνδυνες συμμετοχές και λογοκρισία
Η Eurovision έχει φιλοξενήσει κατά καιρούς τραγούδια που τρόμαξαν κυβερνήσεις και διέσπασαν κοινό. Το 2009, η Γεωργία αποκλείστηκε λόγω σατιρικού τραγουδιού με λογοπαίγνιο κατά του Πούτιν. Το 2016, η Jamala από την Ουκρανία μίλησε για τις σταλινικές εκτοπίσεις με το τραγούδι “1944” και η πολιτική της δήλωση επιβραβεύτηκε με τη νίκη. Το 2021, η Λευκορωσία αποκλείστηκε επειδή η συμμετοχή της ερμηνεύτηκε ως στήριξη στο αυταρχικό καθεστώς.
Η λογοκρισία δεν είναι θεωρητική. Είναι επιλεκτική και εφαρμόζεται με κριτήριο τη γεωπολιτική ισορροπία. Όταν το μήνυμα συνάδει με τις δυτικές πολιτικές, γίνεται αποδεκτό. Όταν ενοχλεί, κόβεται.
Η queer σημαία και το μάρκετινγκ της συμπερίληψης
Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘90, η Eurovision συνδέθηκε με τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Η σκηνή της προσέφερε χώρο ορατότητας, αποδοχής και αισθητικής ελευθερίας. Καλλιτέχνες όπως η Dana International και η Conchita Wurst έγιναν σύμβολα απελευθέρωσης.
Ωστόσο, στη σημερινή εποχή, η ορατότητα έχει γίνει εργαλείο. Το queer στοιχείο προβάλλεται σε σημείο εμπορικής εργαλειοποίησης. Δεν είναι απλώς πολιτισμική επιλογή· είναι στοχευμένο μάρκετινγκ. Η Eurovision απευθύνεται πλέον συνειδητά σε ένα «ροζ» κοινό, προβλέψιμο, διεθνές και συναισθηματικά πιστό. Από αυθεντική έκφραση, η συμπερίληψη έγινε στρατηγικό positioning.
Σεξ, πρόκληση και σώμα ως προϊόν
Η αισθητική του σώματος, η πρόκληση, η drag αισθητική και το ερωτικό βλέμμα είναι πλέον βασικά στοιχεία πολλών συμμετοχών. Το θέαμα μετατρέπεται σε υπερθέαμα. Οι σκηνοθεσίες είναι σχεδόν πάντα τηλεοπτικά έτοιμες για virality. Το σώμα γίνεται εργαλείο εντυπώσεων.
Αυτό δεν είναι απαραίτητα κατακριτέο. Αλλά όταν μετατρέπεται σε κυρίαρχο στοιχείο εις βάρος της μουσικής, ανακύπτει το ερώτημα: η τέχνη υπακούει στο μήνυμα ή στην αγορά;
Χρήμα χωρίς διαφάνεια
Η συμμετοχή στον διαγωνισμό απαιτεί τεράστια ποσά – από κρατικές χρηματοδοτήσεις, χορηγίες και συμβάσεις με παραγωγές. Πολλές φορές τα ποσά αυτά διοχετεύονται χωρίς ανταποδοτικότητα ή αξιολόγηση. Δημιουργούνται επιτροπές, διαγωνισμοί, συμβόλαια, υποστηρικτικές καμπάνιες, όλα χωρίς πλήρη διαφάνεια.
Οι εταιρείες παραγωγής, τα PR γραφεία και οι εμπλεκόμενοι έχουν πρόσβαση σε πόρους που σε άλλους τομείς της δημόσιας ζωής θα ήταν αδιανόητοι. Η Eurovision γίνεται, για κάποιους, ένα πεδίο νόμιμης διοχέτευσης δημόσιου χρήματος, χωρίς έλεγχο. Ένα πολιτισμικό “πλυντήριο” με μουσική υπόκρουση.
Eurovision: Ο διαγωνισμός υπό επιτήρηση το 2025
Το 2025, η EBU επέβαλε αυστηρότερους κανόνες:
- Περιορισμός των σημαιών από καλλιτέχνες (μόνο η εθνική επιτρέπεται)
- Εισαγωγή “welfare producers” για την επιτήρηση των καλλιτεχνών
- Κώδικας συμπεριφοράς
- Περιοχές χωρίς κάμερες
Πίσω από την πρόφαση της προστασίας και της ουδετερότητας, κρύβεται ο φόβος: να μην ξεφύγει τίποτα από τον έλεγχο. Οι διαμαρτυρίες για τη συμμετοχή του Ισραήλ, η κοινωνική έκρηξη στο κοινό, η ψηφιακή κατακραυγή, οδηγούν τη διοργάνωση σε επιτήρηση. Ο διαγωνισμός δεν αντέχει να γίνει πολιτική σκηνή.
Και τελικά;
Η Eurovision δεν είναι απλώς θέαμα. Είναι δομή. Είναι εργαλείο. Είναι μήνυμα. Και ό,τι δεν ελέγχεται, κόβεται. Ό,τι δεν εξυπηρετεί, αποκλείεται. Ό,τι δεν πουλάει, αποσιωπάται.
Η Eurovision δεν είναι αυτό που φαίνεται. Είναι αυτό που επιτρέπεται να φαίνεται.
